نخستین مدرسه اختصاصی در مناطق لُرنشین ؛ درشلمزار بختیاری ! به همت مرتضی قلی خان صمصام السلطنه بختیاری

نورعلی مرادی بئوار الیما

تاسیس اوّ لین مدرسه ی اختصاصی در« شلمزار» مقر خانواده ی «صمصام بختیاری» به شیوه ایی نوین در اواخر دوره ی «قاجاریه» صورت پذیرفته است.

در اواخر دوره ی« قاجاریه» « مرتضی قلی خان صمصام» پسر« نجف قلی خان صمصام السلطنه » که مالک قریه ی (شهر ) «شلمزار» و بسیاری دهات دیگردر سطح «چارمال بختیاری» و دیگر نقاط در مرکز« ایران» بود به فکر افتاد که برای بچّه های خود به نام های« (سناتور) جهان شاه حان، (سرهنگ )سیاوش خان ،امیر بهمن خان ،فریدون خان ،عزّت الله خان و احمدقلی خان صمصام » معلّمی از« اصفهان» بیاورد .

جالب آن که هم زمان با آن روز ها ،«علی قلی خان سردار اسعد دوّم بختیاری» از جمله ی رهبران نیروهای مجاهد مشروطه خواه بختیاری در هنگام فتح «اصفهان و تهران» جهت مبارزه با استبداد صغیر «محّمد علی شاهی» و اعاده ی« مشروطه ی دوّم» ، وزارت داخله ی «احمد شاه قاجار» را بر عهده داشت و به نوعی همه کاره ی کشور بود، جزء اقدامات چشم گیر او این بود که به دستور او عدّه ایی از جوانان از ایالت «بختیاری»(چه لر , چه فارس و ترک ) را برای تحصیل علم به خارج فرستاده شدند.مرحوم« جمال زاده» که گویا سرپرستی جمعی از این بچّه ها را برای مدّت کوتاهی داشته ، تعدادآنها را تا چهل تن می گفت. جوانانی که بیشتر در موسسات آموزشی شهرهای« فرانسه» پراکنده شدند قابل توجّه آن که یکی از آنها هم پسر «ملّا زیرک » روضه خوان چارمالی بود . یعنی «غلام حسین زیرک زاده » بود که برادر کوچکش «مهندس (احمد )زیرک زاده ی» معروف است

براین منوال« مرتضی قلی صمصام »…یک اسب و یک صدتومان پول به عنوان پیش قسط حقوق به « اصفهان» فرستادو روان شاد «شیخ اسدالله (گلپایگانی ) ایزد گشسب» را دعوت نمود تا همراه با«آ شیخ غلام حسین حاجیانی» از دوستان فاضل« شیخ اسدالله » که پانزده سال نیز از« شیخ اسد الله »بزرگ تر بود به عنوان هماهنگ کننده ی امور آموزشی پیش روبه عنوان میهمانان خان برای مدّت چهار سال به «شلمزار »بروند.

بر این اساس می توان گفت در واقع شروع کار آموزشی مرحوم «ایزد گشسب» در«بختیاری»ازهنگام ورود او به کاخ قلعه های خوانین« هفت لنگ» ایل« بختیاری »واقع در« شلمزار و چنار سبز» آغاز می شود .محلی امن برای بسیاری از فراریان مرکز نشین چون« میرزاده ی عشقی ،علّامه حسن وحید دستگردی» و دیگر مهاجرین از «تهران و اصفهان» که فارغ از اقدامات «انگلیسی ها و روسی ها» گریخته و روزگار را در آنجابا آرامش کامل سپری نموده بودند.

…چنان که بیان شد شروع کار «ایزد گشسب» که دارای سابقه ی فعّالیّت های آموزشی و فرهنگی در« اصفهان» بود ، در این منطقه از یک امر فرهنگی در میان اعضا خانواده های خوانین و منصوبین به ایل«بختیاری» شروع می شود … که آن نیز مربوط به روزگاری است که اتفاقا این ایل جلیل در امر سیاست مدرن« ایران» سخت دخیل بوده است.

… این دعوت باعث شد تا آموزش های مرحوم «ایزد گشسب »بر اساس آن چه خود در کتاب« بدایع الآثار» خویش که در حکم سفرنامه و شرح خاطرات بخشی از زندگی پر ارج اوست نوشته از یوم سه شنبه سوّم صفرالمظفر سال۱۳۳۸ ه ق/ ۱۲۹۸ه ش /۱۹۱۹م یعنی یک سال بعد از پایان « جنگ ( جهانی )بین الملل اوّل» و یک سال قبل از «کودتای سردارسپه» با حقوق ماهیانه ی چهل و دو تومان شروع بشودو چهار سال به عنوان معلّمین آن فرزندان و سایر بچّه های دوروبر ایلخانی «مرتضی قلی خان صمصام» ودر واقع تعلیم بچّه های چار مال بختیاری» به طول بینجامد .

البّته به احتمال فراوان و بنا به وجود قراین سایر بچّه های آن دهکده « (شهر شلمزار ) » نیز کم و بیش در این مدرسه که البّته رنگ و بوی اختصاصی داشت شرکت می کردند.

یکی از شاگردان این مرد ،گویا خانم «دریا پیما» بود از بستگان« (جهانشاه خان) صمصام» ، زنی کارگشا و زبان دان ، هنرمند و خیاط که در همان سال ها که« (جهان شاه خان ) صمصام» استاندار «کرمان »بود این زن نیز به عنوان سرپرست کارهای فرهنگی« اصل چهار( ترومن ) کرما ن» و مشاور مدرسه ی« دوشیزگان کرمان» معرفی می شد که کارگاه ها و کلاس های خانه داری آن زیر نظر« خانم شهابی» در طبقه ی اوّل «تکیه ی گلباز خان» ( قرار ) داشت و در طبقه ی دوّم آنجا هم کلاس های مدرسه ی« بهمنیار» که من (دکتر محّمد ابراهیم باستانی پاریزی )ریس آن بودم، زیر نظر مخلص تشکیل می شد .
*به روایت«استاد عبدالباقی ایزد گشسب»و«دکتر محّمد ابراهیم باستانی پاریزی»