نورعلی مرادی بئوار الیما
چند سال پیش اتفاقی برای بانوی هنرمند قشقایی (خانم های جهانگیری ؟) موقع اجرای موسیقی ترکی با لباس لری( اما به ظن وتصور ناسیونالیست های ترک , لباس ترکی ؟؟!!) روی صحنه در شهر ترک نشین اردبیل رخ داد که بسیار قابل تامل و به موضوع صحبت ما ربط دارد !
خیلی صریح و بی پرده امام جمعه اردبیل , عذر این خانم را خواسته از صحنه پایین اش آوردند! چرا که پوشش سر و صورت ایشان را مغایرشعایر اسلامی دانست .گیسوآن یا به تعبیر لری “پل” های آویخته برگرد صورت و آویزان روی سینه و پشت سر و چارقد نازک لری که عملا موها آشکار و قابل دید است .
این بینش امام جمعه اردبیل ممکن است بینش ائمه جمعه شهرهای لرنشینی چون گچساران یا یاسوج یا نورآباد یا شهرکرد یا خرم اباد هم باشد اما از آنجا که آنها با فرهنگ لری آشنا و درتماس اند , به این مساله خو گرفته اند ! اما برای نه تنها امام جمعه ترک بلکه حتی برای آحاد مردم ترک آذربایجان , ترک خراسان , ترکمن ها ,این شیوه پوشاک , بی شک قابل هضم نیست !
*یاشماق
کافی است به پوشش زنان ترک قیایل شاهسون آذربایجان نگاه کنید یا قبایل ترکمن یا حتی ترک های خراسان ! نه تنها مو کاملا پوشانده می شود بلکه گوشه دستمال را به گونه ایی که دهان را هم به پوشاند , به دورگردن حلقه می زنند ! که به آن “یاشماق” می گویند ! واین رسم که گویا مخصوص زنان متاهل هست ولی چنان عمومیت دارد که تصورعمومی که از یک زن ترک آذربایجانی یا ترکمن یا ترک خراسانی دراذهان ماهست همین پوشاندن نیمی از صورت (قسمت پایین مخصوصا دهان ) با روسری است.
قبایل ترک , در مهاجرت , به فلات ایران وآسیای صغیر (روم شرقی , ترکیه امروزی ) پس از یکجانشین شدن , هرچند بسیاری ازسنت ها منجمله لباس و پوشاک را (منجمله کلاه فیینه قرمز رنگ یونانی و شلوار گشاد چین دار یونانی که در ایران چند دهه است که به شلوار جافی و سپس شلوار کردی , معروف و رایج شده است ) را اخذ کردند ولی برخی سنت های ترکی منجمله پوشاندن دهان زنان با روسری یعنی “یاشماق” را , که یک سنت ترکی و محتملا اسلامی است را نه تنها حفظ کرده بلکه حتی بر بومیان منطقه یعنی مسیحیان , تحمیل کردند یا خود بومی ها ,مثلا کردها (کرمانج های ترکیه ) به عللی آن را , انتخاب کردند ؟
این شاید تنها سنت و میراث کهن ترکی باقی مانده و ماندگار است که از مبدا الراس ترک تبارها یعنی ترکمن صحرا تا ترکیه همه جا شایع است یعنی .تمام منطقه آناتولی ترکیه هم به همین منوال است . این رسم ترکی چنان نافذ و رایج بوده که حتی بخشی از پوشش همسایگان ترک ها یعنی کردها (کرمانج ها ) و حتی ارمنی های مسیحی شده است .کافی است به لباس سنتی ارامنه نگاهی بیندازید !
اما در ترکیه ,طی این یک صد سال اخیر , از آنجا که بخش غربی و ترک نشین ترکیه و اغلب ترک ها متاثر از روند مدرنیته و شهر نشینی , دیگر لباس محلی روستایی (یاشماق برای زنان و کلاه و تمبان یونانی (کلاه فیینه و شلوار گشاد یونانی که در ایران , مدتی است به شلوار کردی موسوم شده است ) را نمی پوشند و فقط بخش توسعه نیافته شرق و جنوب شرق ترکیه که غالبا کرد ها و عرب ها هستند , هنوز پوشش روستایی عهد عثمانی رایج هست به همین خاطر ,پوشش شلوار گشاد یونانی (شلوار معروف به جافی یا کردی در ایران ) و کاربرد یاشماق توسط زنان , در بین کرده آنچنان معمول است که یک زن کرد درترکیه به همین یاشماق اش شناخته می شود و امروز ناسیونالیسم کرد دومی را (شلوار یونانی که در تمام امپراطوری عثمانی از بالکان و آلبانی و یونان تا شمال آفریقا و الجزایر و تونس و عراق امروزی مرسوم بوده ) را به عنوان شلوار کردی , مصادره کرده است اما اولی را یعنی بستن دهن با یاشماق را , عملا نادیده گرفته چراکه مدرن و شیک و امروزی نبوده ودر “ویترین ناسیونالیسم کردی” , شانسی برای فروش , هم برای نسل جوان غربگرا و هم برای غربی ها ندارد !
درعوض چپیه عرب ها را و گلونی لرها , که شیک و امروزی تر است به نام سربند کردی , به نام خود مصادره و معرفی می کند . هرچند زنان در دیگر مناطق ( سورانی زبان نشین عراق و ایران ) از همان سربند و شال سر, هم دیگر استقبال نکرده و پوشش به اصطلاح کردی سرزنان . تقریبا نیم قرن هست که بدون روسری , و سربرهنه معرفی شده و می شود .
در مطلبی دیگر , تحت نام “لباس ملی یا قومی ابدی-ازلی ؛ نبوده و اصالت , قدمت و مبنای تاریخی و مستند ندارد ” مفصل به این موضوع می پردازم اما به موضوع مورد بحث خود برگردیم که پوشش لری زنان قشقایی , با فرهنگ ترکی سایر ترک های منطقه ارتباطی نداشته بلکه ریشه درفرهنگ سکولار لری دارد ! و همچنین دیگر میراث فرهنگی اتحادیه ایلی قشقایی چون موسیقی رقص و سنت ها و آیین ها و ریشه های قومی و تاریخی ایلات آن اتحادیه , ریشه در مردم لر دارد
یاشماق زنان کرد. —اکثریت هفتاد , هشتاد درصدی کسانی که ما آنها را به درست یا به غلط ,”کرد “می خوانیم , کرمانج ها هستند که ترکیه , سوریه , عراق و شمال خراسان به سرمی برند و یاشماق بخش جدایی ناپذیر از پوشش زنان آنهاست
با مصادره چپیه عربی یا گلونی لری !
یاشماق زنان ارمنی .
مسلمانان ترک و کرد , این پوشش را حتی بر رعایای بیچاره مسیحی خود تحمیل کرده بودند آنچنانکه دیگر بخشی از پوشش قومی آنان شده بود
یاشماق زنان ارمنی .
مسلمانان ترک و کرد , این پوشش را حتی بر رعایای بیچاره مسیحی خود تحمیل کرده بودند آنچنانکه دیگر بخشی از پوشش قومی آنان شده بود
یاشماق زنان ارمنی .
مسلمانان ترک و کرد , این پوشش را حتی بر رعایای بیچاره مسیحی خود تحمیل کرده بودند آنچنانکه دیگر بخشی از پوشش قومی آنان شده بود
یاشماق زنان ارمنی .
مسلمانان ترک و کرد , این پوشش را حتی بر رعایای بیچاره مسیحی خود تحمیل کرده بودند آنچنانکه دیگر بخشی از پوشش قومی آنان شده بود
یاشماق ؛در حقیقت نمادی ازمحصوریت و محدودیت دینی زنان در جوامع ترک و کرد بود و تاکید و تذکری همیشگی به زنان که به جز محارم درجه یک خود ,هرگز نزد مردان بیگانه دهان بازنکنند و لب نگشایند و سخن نگویند !
اما چرا گمان می رود که یاشماق , نه همچون شلوار فراخ عثمانی -یونانی(معروف به شلوار جافی یا کردی در ایران ) یا فینه قرمز عثمانی یونانی , برخاسته از فرهنگ بومی آسیایی صغیر ( روم شرقی (یونان ) بلکه ریشه ترکی دارد , چونکه این سنت در بین ترکمن های ایران و ترکمنستان نیز یک سنت کهن است پس به ظن قوی از آسیای مرکزی به آسیاس صغیر (عثمانی ) رفته است و نه بالعکس ! این سنت (یاشماق ) را , محتملا بعدها قبایل ترکمن و کرد و زازای متحد شاه اسمایل که از آناتولی به ایران مهاجرت کردند و سپس با قبایل ایرانی درآمیخته و متفق شده و قزلباش نام گرفتند , در آذربایجان نیز رایج کردند به طوری که یک جز جدایی ناپذیر لباس زنان آذربایجانی شده است ! اینکه آیا این سنت درتاریخ ترکان پیش از قبول اسلام نیز وجود داشته , وقتی که پیرو آیین های شمنی بوده اند, پاسخ خیر است چراکه در خاستگاه اصلی قبایل ترک و مغول یعنی مغولستان شمالی , قرقیزستان و قزاقستان , چنین سنتی وجود ندارد پس پیداست که پس از مسلمان شدن ترک ها , این سنت بین آنان و سپس به تبع آن بین رعایای کرد و زازای آنان در عثمانی و همچنین رعایای مسیحی رایج شده است