لرهای فیلی ترکیه ! لرهای “شیخ بزینی”

نورعلی مرادی بئوار الیما

• 

• 

عشیره شیخ بزینی” در ترکی” Şeyhbızınlar” لرهای فیلی لک تباری هستند که که تا پیش از دوره صفویه قشلاقات آنها در لرستان فیلی در حوالی شهر خانقین و کوی و کرکوک بوده که با بر سر کار آمدن دولتین صفوی و عثمانی و جنگ شیعه و سنی و تقسیم لرستان فیلی , سرزمین شان نبردگاه وجبهه جنگی این دو دولت متخاصم شد !
دولت عثمانی از اکراد سنی مذهب حمایت می کرد و لرها تبعا هوادار صفوی بودند , به همین جهت شاید دولت عثمانی به قصد خالی کردن این نقاط مرکزی از هواداران لر صفوی , آنها به جنوب ترکیه کنونی و بین قبایل کرد و سپس به قلب ترکیه در نزدیکی شهر آنکارا تبعید کرد شاید هم به جهت تصرف سرزمین شان به توسط قبایل کرد , مجبور به ترک سرزمین شان شده اند چرا که درست از همین مقطع زمانی است که آرام آرام هجوم قبایل کرد و تصرف منطقه گوران زبانان اورامانات که حایلی بین لرستان فیلی و کردستان بود آغاز می شود !
البته هنوز هم بخشی از طایفه شیخ بزنی در حوالی شهر لرنشین خانقین و کلار و کرکوک زندگی می کنند در کنار طایفه همه وند ها که آنها نیز لرفیلی بوده اما تغییر زبان به کردی و تغییر مذهب به سنی داده اند .

وقتی که در اطراف خانقین و کوی و کرکوک ساکن بودند , شاعر کردی به نام حاجی قادر کوئی در باره آنها و اینکه به همسایگان کردشان شباهت نداشتند چنین سرود :
« Şêx Bizeynî qisey weku Caf e
Xo keramet nîye emîş laf e
Ew weku ême nîn be idrak in
Sahîbî nuxsey gelê çak in »

شیخ بزنی , زبان شان شبیه جاف است
………………………
مثل ما نیستند مردم با ادراکی هستند
صاحب نسخه؟ مردم خوب هستند
(من کردی سورانی نمی فهمم , و شعر را خوب نفهمیدم )

شیخ بزنی ها , ابتدا در منطقه بوتان منزل داده شدند سپس چون شورش کردند دولت عثمانی قسمی از آنها را به آنتپ ( قاضی آنتپ کنونی ) تبعد کرد آنجا هم شورش کرد و به سختی کشتار شدند که هنوز جای آن کشتار به قبرستان رشوند ها (Rişvanlerin Mezarı ) مشهور است سپس به میان کردها در نزدیکی دیاربکر و بلاخره به نزدیکی آنکارا در منطقه ایی به نام هایمانا سکونت داده شدند . امروز در اطراف قونیه و ارزروم و قیصری , بسیاری طوایف آنها ساکن اند

آنها خود شیخ بزنی و گاها لک می خوانند , همسایگان ترکشان آنها کرمانج ( کرد ) می پندارند و می نامند ولی کردها از فهم زبان آنها عاجز اند و آنها را و زبان آنها را شیخ بزنی می نامند
زبان آنها , هرچند لری فیلی ( لکی یا ملکی /محکی ) است ولی پس از نزدیک به چند صد سال بسیار با کردی و ترکی مخلوط شده و تغییر کرده همچنانکه مذهب آنها نیز سنی حنفی شده است .

با اینحال خصایص و ویژگی های قدیمی زبان لری فیلی در ان آشکار است آنچنانکه بنده با کمی دقت در صحبت های ایشان دریافتم که علامت جمع برای جانداران در زبان لری را که گل ( برای کلمات مختوم به صامت , مثلا کرگل : پسران ) و یل ( برای کلمات مختوم به مصوت . مثلا پیایل: مردان ) را که هم لری فیلی و هم لری جنوبی ( بختیاری , کهگیلویه ) بکار می برند , آنها نیز بکار می برند

طوایف شیخ بزنی در ترکیه شامل”, رشوند , خه وند ,بادلی, مرداسی , جان بگی , خلیکانی . لکی هستند .
لازم به ذکر است که مهمترین ایالت ایران در همسایگی عثمانی , ایالت لرستان بود که در اسناد دولت عثمانی به اقلیم لرستان در مرزهای شرقی ان به صراهت اشاره شده و حتی از جمله باشندگان و گروه ها و طوایف ساکن سرزمین عثمانی به عنصر قومی لر هم اشاره شده است .

• 

• 

از وقایع جالب توجه در روابط لرستان فیلی و دولت عثمانی , این نکته نیز گفتنی است که ﻋﻠﯿﻤﺮﺩﺍﻥ ﺧﺎﻥ ﻓﯿﻠﯽ والی لرستان فیلی ﭘﺴﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎﻥ ﺩﻭﻡ ﭘ, از سوی نادرشاه به عنوان سفیر مخصوص به دربار عثمانی اعزام شد و پس از بازگشت به طرز مشکوکی در منطقه سیواس ترکیه در منطقه قوچگیری نزدیک به شهر زارا ( عمرانیه) درگشت و از آنجا که شیعه و بزرگزاده بود به توسط اهالی منطقه که علوی های شیعه مذهب زازا و ترک و کرد بودند, در مقام زین العابدین به خاک سپرده شد