فعل مجهول در زبان لری

نورعلی مرادی بئوار الیما

اینها واژه نیستند بلکه فعل هستمد ! فعل مجهول هستند !
اینها واژه نیستند بلکه فعل هستمد ! فعل مجهول هستند !

به زبان ساده , فعلی که فاعل (کننده )اش معلوم باشد , را فعل معلوم می گویند مثلا :
۱- علی او نه توکنید(علی آب را چکاند )
۲-علی شوم خرد (علی شام خورد )
۳-علی وریسه بری (علی طناب را برید )
۴-علی , میلاده زی (علی , میلاد را زد و زخمی کرد )
۵- علی , میلاده کشت (علی , میلاد را کشت)
۶-که ونو , آش نه , شیونید (آشپز , غذا را به هم زد )
۷-مو, ز ,دوش تیسا ,تیل مه , نپورنیدم (من از دیروز تاحالا , چشم ها رو , روی هم نگذاشتم )
۸-ایران, یه پهباد , ز امریکا , ورند (ایران ,یک پهباد از آمریکارا سرنگون کرد )

برعکس وقتی فعل در جمله , فاعل و کننده اش , معلوم نیست , آن را فعل مجهول می گویند مثلا :

۱-او , توکست (آب ,چکیده شد )
۲-شوم خرست ( شام خورده شد )
۳-وریس ,برست (طناب بریده شد )
۴-میلاده زنست (میلاد زخمی شد )
۵- میلاد کشست (میلاد کشته شد )
۶-آش شیوست (آش به هم زده شد )
۷-ز دوش تیسا , تیلم نپورستن (از دیروز تاحالا , چشم هم رو هم , گذاشته نشده )
۸-یه پهباد , ز امریکا , ورست (یک پهباد , از امریکا , سرنگون شد )

می بینیم که در لری ,صرف فعل معلوم با مجهول کلا متفاوت هست و فعل معلوم به “ن ” اما فعل مجهول به “ستن ” ختم می شود . در فارسی باید به فعل اصلی , فعل معین یا کمکی “شدن” اضافه کرد و آن را مجهول کرد ولی در لری نیازی به آوردن فعل دوم و کمی نیست و خود فعل اصلی با کمی تغییر همین معنی و نقش را می تواند ادا کند .

چرا که عملا خود “ستن” یا بهتر بگوییم “استن ” در زبان پهلوی خود فعل معین و کمکی بوده که درزبان کهن لری همچنان نقش خود را بازی می کند .در زبان پهلوی فعل معین “استات ” به صورت استم ,استی , است , استیم , آستین .استند تلفظ می شده است

چرا که عملا خود “ستن” یا بهتر بگوییم “استن ” در زبان پهلوی خود فعل معین و کمکی بوده که درزبان کهن لری همچنان نقش خود را بازی می کند .در زبان پهلوی فعل معین “استات ” به صورت استم ,استی , است , استیم , آستین .استند تلفظ می شده است
و در زبان پهلوی دقیقا همچون لری کنونی , فعل مجهول با کمک و افزودن فعل کمکی یا معین”ستن ” صرف می شده است ,به این دو مورد که که صاحب کتاب سبک شناسی ازفعل مجهول در زبان پهلوی به صورت نمونه آورده به خوبی دقت کنید ! هردو مورد این افعال مجهول دقیقا در زبان لری هم اکنون و حی حاضر به همین صورت صرف می شود :

,به این دو مورد که که صاحب کتاب سبک شناسی ازفعل مجهول در زبان پهلوی به صورت نمونه آورده به خوبی دقت کنید ! هردو مورد این افعال مجهول دقیقا در زبان لری هم اکنون و حی حاضر به همین صورت صرف می شود :


زد استت یعنی : زده شد
که درلری حی حاضر زنست صرف می شود یعنی زده شد
زنستم , زنستی , زنست , زنستیم , زنستین , زنستن
و گپ استت یعنی گفته شد
که درلری با بن فعل گودن و فقط صورت دوم اش صرف می شود :گوستی یعنی گفته شدی که به مفهوم گویی و انگار فارسی است گوستی زمین جمبشت ویده !(گویی یا انگار که زلزله آمده بود …)
اجالب اینکه صطلاح دیگر مترادف گوستی , یعنی (منستی) درست به همین معنی “گویی ,انگار” نیز فقط دو سه صورت اش در زمان ماضی و حال بیشتر صرف نمی شود .:

منستی (تو انگاری , تو گویی که …) دوم شخص زمان گذشته منوم (انگار , من می انگارم , من گمان می کنم ) اول شخص زمان حال
منی (تو گویی , انگار ) دوم شخص زمان حال
بقیه افعال مجهول در زبان لری هنوز هم , تماما به همان صورت زبان کهن پهلوی با فعل استن صرف می شود شاید که اصطلاح ” تومناست ” در لری به معنی ” تو نگو” در جملاتی مثل : تومناست ای پیا چینو بیده , چونو بیده ..(تو نگو این آدم..اینجور بوده اونجور بوده فلان بوده , بیسار بوده ) نیز صورتی از صرف فعل مجهول منستن لری به معنی (گمان کردن , انگاشتن , فکر کردن ) باشد ..

با جرات می توان گفت که یکی از ویژگی های فراگیر و همگانی و مشترک دستور زبا لری, از جنوبی ترین نقطه در کرانه های خلیج فارس در گویش های لری بندری تا لری شهرهای نهاوند و خرم آباد و کنگاور , این صرف فعل مجهول که آخرش به” ستن” ختم می شود , که رایج و همگانی و مشترک بوده و از خصایص زبان لری سخنوران این زبان در این محدوده کلان جغرافیایی است .

نکته :
۱ -البته شیوه تلفظ نشان فعل مجهول در گویش های لری متفا وت هست در لری بندری و جنوبی و لری فیلی یا مینجایی ولری ثلاثی به صورت “سن” و در لری بختیاری “ستن ” یا “سدن ” تلفظ می شود .
مثلا :
درسن/ (پاره شدن در لری جنوبی , بندری , لری فیلی , لری ثلاثی )
درسدن /درستن در لری بختیاری

۲-برخی از صورت های افعال مجهول ممکن است در برخی از گویش های لری کاربرد داشته و در دیگر گویش های لری فراموش شده بدون کاربرد باشد .مثلا : خرستن (خورده شدن) :در گویش لری بختیاری کاربرد دارد در دیگر گویش ها خیر یا کشسن (کشته شدن )در گویش لری مینجایی کاربرد دارد در دیگ گویش های لری خیر )

۳-از آنجا که زبان لری و لرستانات همسایه دیوار به دیوار اقلیمی جغرافیایی فارسی زبانان مرکز ایران هست , روند فارسی شوی هم واژگان هم نحو و گرامر لری را به شدت مخصوصا در دوره معاصر تحت تاثیر قرار داده منجمله همین صرف فعل مجهول می رود که فارسیزه شود و لرزبان ها هماننده فارسی که از فعل کمکی شدن برای مجهول کردن فعل استفاده می برند , آنها نیز(بخصوص نسل نوجوان تر ) عینا به تقلید و گرته برداری از زبان فارسی از فعل “وابیدن /آبیدن ” یعنی شدن کمک می گیرند و حاصل جملات مضحکی می شود همچون :
به جای
برستن (بردیده شدن ) می گویند : بریده وابیدن
کنستن (کنده شدن ) می گویند : کنده وابیدن
درسن (پاره شدن ) می گویند : پاره وابیدن

نکته جالب و مهم تفاوت نامحسوس اما مهم درصفت فاعلی هست که از فعل معلوم ساخته می شود و صفت مفعولی است که از بن فعل مجهول ساخته می شود که باید دقت کرد که شبیه هم هستند ولی تفاوت کوچک و مهمی دارند مثلا
*برا (یعنی برنده کسی یا چیزی که برندگی دارد و می برد که از فعل معلوم بریدن می آید .
*بئرا (یعنی بریده شدنی کسی یا چیزی که بریده می شود و از فعل مجهول برستن می آید
*کنا (یعنی کننده آنکه می کند مثلا زمین را با بیل می کند ازفعل معلوم کندن می اید
*کئنا (یعنی کنده شدنی آنچه کنده می شود .از فعل مجهول کنستن می اید
۴.
برخی افعال چون مفعول نمی پذیرند , پس صورت صرفی فعل مجهول هم ندارند
ویدن/اودن (آمدن ) رهدن (رفتن )
۵-
برخی افعال مجهول هم به صورت ساده و هم به صورت مرکب به همراه فعل دیگر صرف می شوند مثل :
پیتستن (پیچیده شدن )
پیت خردن (پیچ خوردن , پچیده شده )

*نکته آخر
در لری ,افعالی هستند که شبیه افعال مجهول هستندیعنی به “سن /ستن /سدن ” ولی آنها فعل مجهول نیستند و نباید اشتباه گرفت اینها لازم هستند . فعل لازم , فعلی هست که به مفعول نیاز ندارد . مثلا :
خنسن (خندیدن در لری بندی و لری جنوبی و لری مینجایی ثلاثی حتی لهجه کرمانشاه )
هندسدن /هندستن (خندیدن لری بختیاری )
گیریوسن (گریه کردن در لری جنوبی و مینجایی )
گریوستن (گریه کردن در لری بختیاری )
فهمستن (فهمیدن )
بازستن (رقصیدن )

*صورت های هم معلوم و هم مجهول برخی فعل ها :

گرنیدن (روشن کردن )گهرستن (روشن شدن )
لرنیدن (لوله کردن )لرستن (لوله شدن )
کوزنیدن (جویدن )کوزستن (جویده شدن )
هاییدن (جویده شدن )هائستن(جویده شدن )
رمنیدن (خراب کردن )رمستن (خراب شدن )
تلشنیدن (پاره کردن )تلیشستن (پاره شدن )
تکنیدن (دو قسمت کردن )تکستن (دو قسمت شدن)
ورآسنیدن(تبخیر یا سرکشیدن آب و مایعات )وراسستن(تبخیر یا سرکشده شدن ..)
پیژنیدن (پیچاندن ) پیتستن (پیچده شدن )
ورندن (ازارتفاع پرتاب کردن )ورستن (از ارتفاع پرتاب شدن )
چارنیدن(چراندن )چرستن (چریده شدن ) منستن (انگاشتن , انگار , گمان کردن , فکرکردن )

_:برای معلومات بیشتر به ضمیمهه نشریه ولات , کتاب خودآموز زبان لری بنده درسایت ولات مراجه کنید!

_:برای معلومات بیشتر به ضمیمهه نشریه ولات , کتاب خودآموز زبان لری بنده درسایت ولات مراجه کنید!

_:برای معلومات بیشتر به ضمیمهه نشریه ولات , کتاب خودآموز زبان لری بنده درسایت ولات مراجه کنید!

فعل مجهول در زبان لری

2 thoughts on “فعل مجهول در زبان لری

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Scroll to top