بختیاری؛ موزه روباز تمدن الیمایی

میراث نیاکان الیمایی ما !

الیمایی ها , بازماندگان ایلامی بودند که حتی پس از ورود مهاجمان آریایی و پارسی , در دوره پارسی ها (هخامنشی ) , اشکانی ها و ساسانی ها و ورود اسلام حکومت محلی مستقل خود را داشتند .الیمای باستان دقیقا با سرزمین لربزرگ یعنی بختیاری امروزی ,بهمئی و کهگیلویه ,ممسنی , بوشهر وبخش اعظم استان خوزستان تا آنسوی شوشتر و دزفول و شوش … منطبق بوده است یعنی از تپه اسکندی هفشجان (هوشگون )در نزدیکی شهرکرد که در حقیقت باقی مانده یک زیگورات عیلامی است آغاز می شد و تا جلگه های مرتفع و دره های کوه های بختیاری و بهمئی( که معبد الیمایی تنگ سولک آنجاست ) امتداد می یافت و بالاخره در شرق رود کارون در شوشتر(اثار الیمایی دشت دستوا ) و دزفول و تپه باستانی زیگورات عیلامی چغازنبیل خاتمه می یافت . هنوز تا کنون در غرب خوزستان, یعنی بخشی که در این دو , سه صد سال اخیر با مهاجرت قبا یل عرب عراقی , فعلاعرب نشین شده است ,همچون ( خرمشهر, آبادان , سوسنگرد, هویزه ) هیچ اثر الیمایی -ایلامی یافت نشده است.

مرکز حکومتی الیمایی ها ,شهر آیاپیر (مالمیر یا ایذه بختیاری ) بوده است که بعدها در دوره اتابکان لر بزرگ نیز چند صد سال پایتخت باقی ماند. پارس ها در دوره هخامنشی , پس از اشغال این منطقه آنها را نه الیمایی بلکه برای نامیدن این یعنی شرق استان خوزستان و جبال مشرف بر آن سرزمین واژه‌های -ʰŪja و -ʰŪvja rبه کار می بردند . این واژه‌ها ۲۴ بار در سنگ‌نوشته‌های داریوش یکم و یک بار در سنگ‌نوشته‌ای از خشایارشا ثبت شده‌اند. همین واژهٔ -ʰŪja است که در زبان فارسی تبدیل به خوز شده است. واژه‌های -ʰŪjiya و -ʰŪvjiya نیز ۷ بار در سنگ‌نوشته‌های داریوش یکم به کار رفته‌اند که در واقع صفت و به معنای «خوزی یعنی اهل سرزمین -ʰŪja و -ʰŪvja» هستند. اعراب مسلمان پس از ورود به منطقه با مردمانی مواجه شدند که خ را ” هه” و ش را “س ” تلفظ می کردند و خوز را “هوز ” و شوش و شوشان را ” سوس – سوسن ” تلفظ می کردند . زبان شناسان معتقدند در دگر گشت زبانی , تاثیر زبان زیرین ( Lower Languageاصلی -فراموش شده ) در زبان زبرین ( Upper Language زبان جدید و غالب) قبل شناسایی است . زبان کنونی لرهای بختیاری هرچند با ورود مهاجمان پارسی تغییر یافت ولی هنوز اثار زبان زیرین ( الیمایی) در زبان زبرین (لری) محسوس است همچنانکه هنوز لرهای بختیاری از تلفظ خ و ش با مشکل مواجه اند و آن را ه و س تلفظ می کنند

مطلب زیر شرح کوتاهی است از سرکار خانم باستان شناس معصومه جلودار در وصف سنگ نگاره های الیمایی در منطقه بختیاری در شرق خوزستان

*معصومه جلودار :  نقش برجسته های الیمایی در کو های بختیاری

خونگ نوروزی: خونگ نوروزی:(مالمیر-ایذه )

در این محل روی یک صخره ی بلند سوارکاری به همراه غلامی دیده می شود که هردو تصویر به صورت نیمرخ حجاری شده اند و در سمت راست آن ها نیز چهار نفر دقیقاً از رو به رو،ایستاده اند.پرنده ای با یک تاج در چنگال به سمت سوارکار پرواز می کند.پرنده ی دیگری نیز تاجی را که در منقار دارد به سمت اولین نفر از آن چهار فرد ایستاده می برد.سوارکار شباهت شگفت آوری با تمثال مهرداد اول روی سکه هایش دارد.احتمالاً موضوع این نقش،بزرگداشت یک واقعه ی تاریخی از سوی الیمایی هاست.

خونگ یارعلی وند:( شماره۲)

دو شخصیت با اندازه ی طبیعی به شکل تمام رخ روی این نقش برجسته دیده می شوند که پاهایشان به شکل مورب و نیمرخ تراش خورده است.هردو به یک شکل لباس پوشیده اند؛پیراهنی بلند با چین های نمایان که تا زیر زانوهاست و هر دو شلوار و یا شاید چکمه به پا دارند.هر دو تیردانی بر شانه ی راست بسته اند.این نقش احنمالاً مراسم اعطای منصب را نشان می دهد که یک شاهزاده ی الیمایی(پیکر سسمت راست)نیم تاجی را که نشانه ی اعطای منصب است از یک حاکم می گیرد

خونگ کمالوند:( شماره ۳)

این نقش برجسته مراسم احترام یک صاحب منصب را نسبت به یک شاهزاده الیمایی نشان می دهد.قاب این صحنه تقریباً مستطیل شکل است و در سمت چپ مردی سوار بر اسب دیده می شود که نیم تنه اش تمام رخ و اسب از نیمرخ حجاری شده است.سوارکار کلاه خودی پردار بر سر گذاشته،پیراهن و شلواری به سبک پارتیان پوشیده و نیم چکمه به پا دارد.مردی که در سمت راست ایستاده تمام رخ بوده ولی پاهایش از نیمرخ نشان داده شده اند.بالای این نقش،کتیبه ای چهار کلمه ای حک شده است.

یه شوه الگی:(شماره ۴)

این نقش دو نفر را به صورت تمام رخ نشان می دهد.نخستین پیکره از سمت راست،بر یک کرسی نشسته است.این فرد احتمالاً قبای یلندی بر تن دارد و دیهیمی بر سر اوست.این پیکره احتمالاً نگاره ی یک ایزد الیمایی است.در سمت چپ این نقش پیکره ی دیگری به چشم می خورد که به دلیل صدمات وارده بررسی آن مشکل است.

شیرینو موری:(شماره ۵)

در این صحنه سه پیکره ی انسانی دیده می شود.پیکره ی اصلی شخصیت والامقامی است که بر تختی نشسته و دو نفر دیگر با احترام در کنارش ایستاده اند.هر سه نفر به صورت تمام رخ و از رو به رو نشان داده شده اند.پوشش افراد،شیوه ی ایستادن،آرایش مو و فرم تخت،شباهت بسیاری با دیگر نقش برجسته های الیمایی دارند.موضوع این اثر حضور یک شاهک الیمایی در برابر یک ایزد است.

بردگوری جنگه:(شماره ۶

)بردگوری شامل دو گور دخمه است که در کنار یکی از این گوردخمه ها،نقش برجسته ای دیده می شود.تصاویر در سه ردیف از بالا به پایین و از چپ به راست دیده می شوند.نقش های ردیف اول که در بالای ورودی گوردخمه قرار دارند؛نقش ایزدی است که حلقه ای در دست دارد و پادشاه که بر تختی لمیده است.در ردیف دوم دو نفر سمت چپ ورودی گوردخمه به صورت قرینه دیده می شوند که در دست هرکدام روبان یا ریسمانی دیده می شود.تصویر سمت چپ نماد خورشید در حال پرواز و هویت نقش سمت راست مشخص نیست.در ردیف سوم دو نفر نقش شده اند.نفر سمت راست که روی صندلی نشسته احتمالاً یک روحانی محلی است.به نظر می رسد نقش سمت چپ صورتک یا ماسکی باشد که نمونه ی آن در معبد خورشید در الحضر دیده می شود

نقش برجسته ی بردبت کوه”سنگ خدا” ( شماره ۷)

در نزدیکی چشمه ی گله راه واقع شده است.این نقش برجسته که به شدت آسیب دیده،در سطح داخلی یک صخره ی بزرگ حجاری شده است.در سمت چپ،شخصی است که روی تخت باشکوهی لمیده و پای راست خود را روی پای چپ انداخته،آرنج چپ را روی چند بالش تکیه داده و پیاله ای را مقابل سینه اش بالا آورده است.وی نیم تاجی نیز در دست راست گرفته است.موهای فراوانش از سه دسته پرپشت تشکیل شده است که یکی در رأس و دو رشته در دو طرف صورت آرایش شده اند.در سمت راست و کمی عقب تر شخص دوم،روی یک بالش نشسته و به نظر می رسد که چیزی را دور سرش پیچیده است.هر دو شخصیت گردنبند به گردن آویزان کرده­­­ اند

.کوه تاراز:( شماره ۸)

این نقش تقریباً فرسایش یافته و فقط بخشی از آن دیده می شود که در آن به زحمت می توان سایه ی فردی ایستاده را در مرکز قاب تشخیص داد.این فرد تمام رخ است اما پاهایش از نیمرخ نشان داده شده اند.احتمالاً شنلی را دور دست پیچیده و دست راست را به سمت فرد نشسته ای در سمت چپ دراز کرده است.احتمالاً صحنه ی اعطای منصب یا ادای احترام را نشان می دهد

تنگ بتون(شیمبار):( شماره ۹)

موضوع نقش پنج گروه مجزا را نشان داده است که چهار دسته ی اول ترکیب مشابهی دارند.هرکدام از گروه های یک،سه و چهار شامل دو شخصیت هستند؛دومین گروه ترکیبی سه نفره دارد

۳۳۳۳۳ نظر۲ اشتراک‌گذاریپسندنظراشتراک‌گذاری