نشانه یا پسوند تحبیب و تصغیر در لری

نورعلی مرادی بئوار الیما

کسی از دزفول از حضرات زلقی /زلکی روایت میکرد ازعیالواری و مخارج تعداد زیاد بچه ها, گلایه می کردم که دوستی پرسید :مگه چند بچه داری ؟ گفتم پنج تا . گفتش : پنج تا ؟ پنج تا که بچه نیست , بچیله bachilaاست !!


بنابربرآن زبانزد انگلیسی که ” خرد , زیباست ” ایله یا اله,ila, ale,ele پسوندی است در لری که هم تصغیر ” خردی و و کوچکی” و هم درعین حال تحبیب ” عزیزی و عشق ” را در اسم , بیان می کند .

*” داله dala ” در دالکم dalakam(مادرکم ) و اصطلاح ” روله rula” در رولکم rulakam” , تحبیب است و اله در ” جغله jeghele”(پسر نوجوان ) ,کاسیله kasila(کاسه کوچک ) و گردالهgordale (گرده کوچک , منظور کلیه است ) تصغیر است.

*رودrud ,با تلفظ ذال معجم (روذ ruth) در لری به معنی فرزند هست .این واژه با تلفظ معمولی , در شعر دری (فارسی ) نیز به همین معنی کاربرد داشته اما بیشترین کاربردش در حوزه شاعران غرب ایرانیعنی عراق عجم , که قبلا پهلوی زبان بوده اند یعنی شاعرانی چون سعدی و حافظ به کار رفته .
رود, پهلوی به صورت رودک و ریدک به دری راه یافته آنچنانکه در متون قدیم داریم که “ریدکان خواب نادیده ” یعنی پسران نوجوانی که هنوز بالغ نشدها ند – در زبان مازندرانی کلمه ریکا (پسر ) از همین ریشه است .


روذ, در لری با تلفظ ذآل معجم است و در لری تمایل هست که این ذاال معجم که غالبا در وسط یا آخر کلمات می آید یا به “ی ” تبدیل شود یعنی “رویruy” (در لری جنوبی )و “روعهruaa” در یکی از گویش های لری شمالی یا اینکه حذف شود همچون در لری فیلی یا شمالی و همچنین لری دزفولی با افزودن پسوند اله به صورت “رولهrula ” به کار رود و گاه دوباره با افزودن پسوند تحبیب فارسی و تصغیر “ک” به گونه ” رولکهrulaka ” استفاده شود .

  • “دایه daya”,”دی dey” و “دا da” در لری به معنی مادراست . در لری شمالی یا لری فیلی , دا , دوبار نشان تحبیب گرفته است . اول باپسوند تحبیب لری اله , دا به” دالهdale” تبدیل و سپس دوباره با پسوند تحبیب ک فارسی به صورت “دالکه daleka” درآمده است .
    در لری میانی یعنی لری بختیاری جالبه که دا باپسوند اله به صورت داله درآمده و دوباره با افزودن پسوند تحبیب لری “او ” به صورت “دالو dalu” در مفهوم “مادربزرگ و مجازا پیرزن ” کاربرد یافته است .
  • پسوند تحبیب و تصغیر “او” در لری
    این پسوند را در دنبال کلماتی چون : دالوdalu(مادربزرگ , پیرزن ), حالوhalu(دایی ) , گوgev/گعو / gavuگگو gagu( برادر “گگهgage + و” ), ددوdadu(دده dada”خواهر” +و )بووو bavu( یعنی عزیزم در اصطلاح بووم ).
    در لری جنوبی این پسوند زیاد بکاربرده می شود چون: کرکو (پسرک ) گلکو (یار ) مردکو , زنکو !
    در فارسی محاوره ای اصطلاح عمو , به گمانم از این قاعده بیرون نیست .

*پسوند تصغیر و تحبیب” اول ul” در لری
پسوند تصغیر و تحبیب “اول ul” شاید با پسوند تصغیر و تحبیب “الهele,ale,ile ” در بالا , بی ارتباط نباشد
مثلا :
دیگول digul(دیگ کوچک ) , خیگول khugul(خیگ کوچک ) مشگوmashgul(مشک کوچک )
در لری میانی یا بختیاری , برای آنکه نام های اشخاص را به اختصار صدا کنند با همین پسوند
“اول ” این کار ابنجام می شود که هم نشانه تحبیب هست و هم تصغیر و اختصار مثلا :گشولgashul(گودرز , گیو , ) فدول fedul(فرامز )خدول khodul(خداداد )نصول nesul(نصراله ) متولmotul (ماه طلا ) سطلول satul(سلطنت )همول hmul(همت یا ..)نازولnazul( نازبگم ) اول , جمول..
…………………………..

  • ریشه کلمه جغله jeghele به معنی پسرنو جوان , روشن و مشخص نست و فراموش شده و به کار نمی رود . ,اما می تواند جنگ , جرگ , ..باشد. در فارسی اصطلاح چغاله یعنی میوه نورسیده , از همین ریشه هست .در انگلیسی و آلمانی یونگyung به معنی جوان از همین ریشه است حتی کلمه گنج Genç در ترکی استانبولی به معنی جوان می تواند مقلوب(وارونه شده جنگ )بوده و منشا ایرانیک داشته و مثلا از سغدی اخذ شده باشد.

*جالب است بدانید که واژه گرده gordeیعنی کلیه با واژه برد bard لری به معنی سنگ از یک ریشه هست . و همچنانکه در پست قبلی درباره تبیل واژه ول به گل , گفتم بردbard /ورد vardصورت قدیمی تر گرده هست که واو v به گافg تبدیل یافته است و اینکه چرا به سنگ در لری و یا زبان های متاثر از لری یا زبان های همریشه با لری به سنگ برد گفته شده , و ارتباط اش با گرده یعنی کلیه چیست , جواب اش را در اصطلاح ” قلوه سنگ ” فارسی و تمرکز واژه قلوه , خواهید فهمید!در حقیقت برد , در ابتدا در لری به نوع سنگ قلوه ایی شبیه قلوه انسان یا همان قلوه سنگ اطلاق میشده و کم کم به همه نوع سنگ تعمیم یافته و خطاب می شود .

  • و در آخر شایان یاداوری است که مشاهبت و اشتراکات لغوی و واژگانی شاخه های زبان لری با زبان های پیرامون شان مثلا دری (فارسی ) یا زبان گوران /اورامی یا گویش اردلانی سنندج که ریشه در گورانی و لری دارد ,,مثل همه زبان های در همه جای دنیا به دو علت است یکی تاثیری که به علت همجواری از هم پذیرفته اند و بده بستان تاریخی/جغرافیایی که داشته اند و دوم ریشه همگی این زبان ها ,در زبان پهلوی و خانوده زبان های ایرانیک داشتن شان است . ازهمین رو بسیاری از واژگان مشابه مثلا درلری فیلی (لکی , کلهری ,) با زبان گورانی یا گویش سنندجی , به خاطر همسایگی تاریخی و تاثیر متقابل آنهاست و طبیعی است و برعکس ما این مشابهت ها را بین لری لکی یا لری کلهری با زبان کردی (کرمانجی) .کرمانج هایی که که هفتاد درصد, از جمعیت کردها را تشکیل میدهند یا مشابهتی بین زبان لری با زبان زازیی , هرگز نمیبینیم ! چون هیچ ارتباط تاریخی , نژادی , زبانی , فرهنگی با لرهای لک یا لرهای کلهر نداشته اند . همچنین مشابهت های لری بختیاری با فارسی نیز به همین صورت …

این مشابهت ها نمی تواند بهانه برای توسعه طلبی سیاسی باشد .مهمترین شاخصه یک هویت, یک قومیت و یک ملت “هویت مستمر تاریخی “آنان است که ما لرها چه لک چه بختیاری چه بویراحمد چه کهگیلویه چه لیراوی چه ممسنی چه کنگاوری و نهاوندی , با این نام “لر” و تحت عنوان لر , خودرا حد آکثر هزارسال معرفی کرده ایم .حال اینکه ناسیونالیسم کرد صد سال بیشتر سابقه تاریخی ندارد و این مردمان کرمانج و زازا و ورامی /گوران و شبک , هرگز در طی این هزارسال خود را کرد نخوانده اند و خود را با نام های قومی خود معرفی کرده اند و این ناسیونالیسم کرد بوده که با تبلیغات ,هویت کردی را بر مردمان بی دفاعی که که فاقد ناسیونالیسم بوده اند , تحمیل کرده است .و این طبیعی است چرا که “”ملتی که فاقد شعور قومی و در عصر معاصر فاقد” ناسیونالیسم خود” باشد ,محکوم به آسیمیله و ذوب شدن در ناسیونالیسم های توسعه طلب بزرگتر منطقه چون کردی و ترکی و عربی و فارسی اند “”! پس باید “ناسیونالیسم خود” را داشت تا بلعیده نشوی !

نشانه یا پسوند تحبیب و تصغیر در لری

2 thoughts on “نشانه یا پسوند تحبیب و تصغیر در لری

  1. بروهی استاد. هیمه شانازی مکیم و اساتیدی چوی هومه.
    امروز پیام هایی رو که گذاشتی توی کانال تلگرام خوندم واقعا باید گفت بروهی چنین قلمی.
    به امید پیروزی

  2. سلام استاد
    عرض سلام و احترام دارم دیدگاه های شما رو در مورد قوم لر و بختیاری با واقعیت بسیار نزدیک میبینم ولی شبکه های ماهواره ای اینطور برای بختیاری جا انداخته اند که از قوم فارس (پارس) هستن و خودشون رو از نوادگان کورش هخامنشی میدونن و بسیار هم روی اون تعصب دارند و بسیار از رضا خان تمجید میکنند و اونو ناجی قوم لر میدونن و حتی کم کم دارند ریشه لری خودشون رو انکار می کنند و میگن ما آریایی هستیم و این توهم رو دارند که بختیاری یک قوم جدا بافته ای است که بازمانده هخامنشیان است و دارن یک فرهنگ کاذب از قوم بختیاری به خورد نسل جدید میدهند
    من یادم هست تا بیست سال پیش کسی غیر از چوپانان چوقا به تن نمی کرد و حتی مردم عادی حاظر نبودن کنار کسی که چوقا پوشیده و به مراسم سوگواری رفته بنشینند ولی الان چوقا شده نماد بختیاری

پاسخ دادن به بردین لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Scroll to top