مُلالُری; مکتب خانه های سنتی لُری در سرزمین بختیاری

نورعلی مرادی بئوار الیما

مکتب خانه های سنتی لُری در سرزمین بختیاری

تا پیش از سال ۱۳۱۰-۱۳۱۱ و برچیدن حکومت خوانین بختیاری و بالتبع برچیدن نظام آموزشی سنتی در آن دیار , به توسط کلانتران،‌کدخدایان،‌ و میرزاها ی محلی , هم در مناطق روستایی و هم عشایری یک مکاتب بومی تحت نام ” ملا ” در منطقه بختیاری دایر بود که برخی کتب فارسی و همچنین برخی متون لری/فارسی را تدریس می کردند

چه خشه که شی کنی , شی تاته زایی
کر “ملا” , دور طلا , به رسم شاهی

مُلا؛ در لری بختیاری نه به معنی آخوند بلکه به قشر باسواد بومی گفته می شد که خواندن و نوشتن فارسی اما به شیوه ایی لری می دانستند . این میرزا بنویس ها و ملاهای لر , که هم به بچه های ایلات و روستاییان لر درس می دادند و هم قبالجات و بنچاق های محلی را می نوشتند و هم گاها شعر می گفتند از آنجا که فارسی را خوماخوم( از پیش خود )و در یک منطقه غیر تاجیک دری زبان (فارس )فرا گرفته بودند , زبان و اشعار و نوشتجات و قبالجات و یاداشت های آنها پر از اصطلاحات و جملات لری بود که سبک ” فارسی لری ” را پدید آورده بود .از دید یک تاجیک دری زبان ( فارس ) زبان و نوشتجات و اشعار این ملالری ها پر از غلط های املایی انشایی بود اما حقیقت آنکه آنها اصطلاحات و کلمات فارسی یا عربی را همانطور که در لری تلفظ می شد می نوشتند مثلا : یکی از این میرزاهای لر , که ” نجیب ” نام داشت در زیر قبالجات و نوشتجات اش امضا می کرد ” ملا نجیم” ! و دیگری که یک معلمه و بانویی لر در منطقه لالی مسجدسلیمان بود و به کودکان ایلیاتی درس میداد و نامش ” منیژه ” بود , امضا می کرد ” ملا منیجه” !

متون درسی که این ملا ها درس می دادند یا متون دری (فارسی) کهن بود یا متون عامیانه و متاخر کوچه بازاری ! و یا اشعاری بودند خودشان به دری (فارسی ) به تعبیر خودشان سروده بودند عملا اشعار سست و پر از لغات و جملات لری بود که با آواز این متون درسی را آموزش می دادند و بچه ها با آواز اینها را باید بر می کردند محتملا از ان جهت که کاغذ و قلمی در کار نبود و اگر بود ارزان نبود .
از متون شعری فارسی درسی آنها : دیوان شعر فلکناز , اشعار حضرت علی و شاه بربر , اشعار داستان سلطان محمود . هفت لشکر و جنگ نامه ( منظور شاهنامه بود )

از متون درسی شعری لری یا فارسی لری که خودشان سروده بودند : داستان رز و میش , داستان تاته صفر ( عمو صفر ) سلطان جمجمه . سکندر خوانی ( داستان عشق اسکندر خان عکاشه بختیاری به نوش آفرین قشقایی )
اغلب خوانین نسل اول بختیاری در ابتدای مشروطه چون دست پرورده این مکتب خانه های ملاهای لری بودند , طرز نوشتن شان و شیوه صحبت کردنشان متاثر از این شیوه فارسی لری بود منجمله کتاب خاطرات و اشعار اسکندرخان عکاشه و کتب خاطرات حسینقلی خان ایلخانی و سردار ظفر و سردار مریم یا لری صحبت کردن صمصام السلطنه بختیاری نخست وزیر ایران با همه کس که موجب استیضاح او و برکناری اش شد
بعدها نخستین مدارس مدرن و دارالفنون ها و مؤسسات را همین خوانین بختیاری با معلم و معلمه های فرانسوی و فارسی تاسیس کردند و خود سرامد شدند مراجعه کنید به مقالات بنده در این خصوص منجمله:
۱-تاسیس دومین دارالفنون ایران در مناطق لُرنشین درسال ۱۲۷۴ ه . ش
۲- * مدرسه نه چندان اختصاصی در مناطق لُرنشین ؛ درشلمزار بختیاری !
به همت مرتضی قلی خان صمصام السلطنه بختیاری
۳-بانویی لُر , بنیانگزار اولین پرورشگاه در خاک بختیاری !
پرورشگاه بی بی ماه بیگم بختیار

خانم منصوره ثابت زاده , در قالب یک آلبوم آواز اغلب متون درسی مکتب خانه های لری را در سرزمین بختیاری ضبط کرده است که برای شنیدن آواز این متون درسی که اغلب به شعر و برای حفظ کردن بودند به این آدرس مراجعه کنید
https://beeptunes.com/album/3412419/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7–3-?fbclid=IwAR3a-bigN0udmH-PBoi0TjRuYE3OVB0GMJc3iaVnQSB1x3jzPSUf-Xtc__U

مُلالُری; مکتب خانه های سنتی لُری در سرزمین بختیاری

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Scroll to top