بانویی لُر , بنیانگزار اولین پرورشگاه در خاک بختیاری ! پرورشگاه بی بی ماه بیگم بختیار

نورعلی مرادی بئوار الیما

سال ۱۹۴۱ ( ۱۳۲۰ شمسی) یورش نیروهای متفقین به ایران چهرهِ همه چیز را دگرگون کرد. با سقوط دولت مرکزی و تبعید خفت بار پهلوی اول ,شمشیر دولبه ای که بر سر لرها بود برداشته شد و منجمله دوران زندانی خانگی خوانین بختیاری در تهران بسر آمد و فرصتی پدید آمد آنها که آزادانه به خاک بختیاری بازگردند چرا که دیگر دیگر مانعی بر سر راه نبود.
مرتضی قلی خان صمصام بختیاری ، میتوانست به ” شلمزار ” بازگردد ولی با سنجیدن اوضاع مبهم کشور تصمیم گرفت همانجا در تهران بماند و اوضاع و احوال را بررسی و زیر نظر داشته باشد. امور شلمزار و قلعه شلمزار را به پسرش امیر بهمن و همسرش بی بی ماه بیگم سپرد, اگر شلمزار نیازی به سرپرستی و رتق و فتق امور داشت که البته داشت هیچ کسی بهتر از بی بی ماه بیگم از عهده ی آن بر نمی آمد. بی بی در مدت سه سالی که در تهران ماندگاری اجباری داشت دل نگران امورات شلمزار بود و زمانی که به آنجا بازگشت پی برد که دل نگرانی هایش بی پایه و اساس نبوده ، با وجودیکه خدمتکاران و فراشان امور روزمره را بخوبی رسیدگی کرده بودند ولی قلعه شلمزار نیاز به تعمیرات کلی و جزیی و بازسازی داشت. خوش بختانه قلعه شلمزار قابل زندگی بود و ظرف چند روزِ نخست به وضعیت زیبا و تمیز خود بازگشت ولی کار بنایی سقف ها و نجاری و رنگ کاری سه ماهی بدرازا کشید تا اینکه قلعه شلمزار به شکل ایده آل خود بازگردد.
زمستان ۱۹۴۲/۴۱ بود. بی بی ماه بیگم کم کم سالخوردگی اش را احساس میکرد. درد زانوها و رماتیسم و آرتروز و سنگین وزنی که از دوران جوانی داشت تندرستی اش را رفته رفته از او میگرفت. رژیم خوراکی دکتر جلال به بهبود او اندکی یاری میکرد ولی بی بی عاشق خوراکیهای خوشمزه بویژه کره و عسل و خامه برای ناشتا بود !

سال ۱۹۴۳ (۱۳۲۲) بود که استان (ساختگی )چهارمحال بختیاری شکل گرفت و مرتضی قلی خان صمصمام بختیاری به استانداری آن برگزیده شد. اکنون بی بی ماه بیگم بهتر میتوانست آرزوی دیرینه ای که در ژرفای قلبش بود و گاه و بیگاه به آن می اندیشید را جامهِ عمل بپوشاند. این آرزو زمانی که نو عروس بود و در سفرش از بلدوجی به چغاخور در او شکل گرفت : آرزوی ساختن پرورشگاهی برای پسران بی سرپرست و بی خانوادهِ بختیاری

در مورد دختران زیاد دل نگران نبود زیرا فکر میکرد آنها ازدواج میکنند و خانوادهِ خود را تشکیل میدهند ولی با تجربه هایی که در ایل داشت میدانست پسرانِ بی سرپرست و بی خانواده شانس یک در میلیون برای ساختن زندگی خود ندارند. این پروژه در فکر او روز به روز بیشتر و بهتر شکل میگرفت. اکنون زمان آن رسیده بود که با یاری به کودکان و نوجوانان بی سرپرست بختیاری نامی جاودانه از خود بجای بگذارد. هر چند سالخوردگی و خستگی را بخوبی در خود احساس میکرد ولی باید اینکار را به سرانجام میرساند.
بی بی بهر کاری که دست میزد آنرا به بهترین نحوی به پایان میبرد و این چنین شد که دوستان و آشنایان را برای پیدا کردن قطعه زمینی مناسب برای ساختن پرورشگاه بسیج کرد. زمینی به مساحت ۹۰ در ۱۴۰
مترمربع خارج از شهرکرد (آنزمان خارج از شهر) پیدا شد. بی بی آنرا پسندید و خریداری کرد. در همانزمان از شهرداری شهرکرد درخواستِ ساختن دو خیابان اصلی در دو سوی پرورشگاه کرد. این مرکز در سال ۱۹۴۵ شامل یک سری اتاق خواب برای کودکان ، کلاسهای درس و اتاقهای مدیر و آموزگاران ، اتاقهایی برای بی بی و خدمتکارش ، آپارتمانی در ورودی مرکز برای سرایدار و خانواده اش ، آشپزخانه و انباری و غیره در حال ساخت بود.
بر حسب عرف آنزمان بی بی این زمین و پرورشگاه را با شرایط زیر وقف کرده بود
:
– درآمد پرورشگاه از دو روستای بی بی : ” پیر بلوط ” و ” کلولگ” و همچنین نیمی از درآمد ” باغ خان” واقع در حاشیه ” اورگان ” که اهدایی مرتضا قلی خان صمصام بود بود .
– طبق محاسبات بی بی در آمد این روستا ها و باغ خان برای مخارج سالیانه این مجموعه کافی بود.
– فقط پسران بختیاری میتوانستند ازین مجموعه استفاده کنند.
– تا کلاس ششم ( بعدها تا دیپلم) درس بخوانند و برای بهترین ها امکانات ورود به دانشگاه فراهم شود
– این مجموعه پس از مرگ بی بی به پسرش امیر بهمن خان صمصمام و سپس فرزندان ِ او واگذار شود
همچنین بی بی ماه بیگم یک درویش نعمت الهی را برای سرپرستی و نظارت بر امور مالی و نیز نظارت بر کودکان برگزید.

بی بی ماه بیگم صمصام بختیاری همسر مرتضا قلی خان صمصام بختیاری در میانه ماه سپتامبر ۱۹۴۷ در همان اتاقی که در پرورشگاه برای خود در نظر گرفته بود از دنیا رخت بربست. در آنروز صبح مستخدمش ابتدا فکر کرد بی بی در خواب مانده و خواست او را بیدار کند ولی دریافت بی بی بخواب ابدی فرو رفته ست. سال تحصیلی ۱۹۴۷ -۸ بود. حدودِ سی شاگرد در اتاقهایشان هنوز در خواب بودند.
بی بی به آرزوی دیرینهِ خود که ساختن پرورشگاه و آموزشگاهی برای کودکان بی سرپرست و بی خانواده بختیاری بود دست یافت. این پرورشگاه که اکنون هفتاد سال دیرینگی دارد فراز و نشیب هایی در زمان پهلوی و رژیم اسلامی داشته ست، اما ساختمان آن که ساختاری خوب و مستحکم دارد هنوز پابرجاست . ( گویا تبدیل به مرکز امام صادق شده!). در طی این سالها صدها جوان بختیاری از طریق این مرکز به دانشگاه و حرفه های گوناگون دست پیدا کرده اند و دارای زندگی آبرومندی شده اند. برخی پزشک , مهندس و آموزگار و غیره هستند.

وقف «منزل ، باغ سیب مصّفا و دفتر حکومتی مرتضی قلی خان صمصام بختیاری» در مرکزشهر «شهرکرد(دهکرد) » در محل تقاطع خیابان های« مولوی و دوازده محّرم » به عنوان« پرورشگاه نعمت اللهی» جهت نگهداری ایتام منطقه از سوی« بی بی ماه بیگم» همسراوّل« مرتضی قلی خان صمصام» دختر«عبّاس قلی خان بختیاری »و خواهر« حاج سلطان علی شهاب السلطنه ی بختیاری» , که متاسفانه پس از گذشت سال ها در دهه ی ۱۳۶۰ ه ش/۱۴۰۲ه ق /۱۹۸۱م تحت عنوان تبدیل به احسن نمودن، آن باغ را که نمونه ایی قابل توجه از دز- باغ های بختیاری و مشابه باغ مجاور کاخ- قلعه ی« نجف قلی خان صمصام السلطنه» در« شلمزار» بود تخریب و به مجتمع تجاری « امام صادق (ع) »تبدیل نمودند. اگر چه هنوز به رغم همه ی این بی مهری ها به این موقوفه و رقبات آن ،اصل بنای عمارت حکومتی و در واقع پرورشگاه اگرچه محصور در میان دیوارهای بلند و مستور از انظار ،هم چنان باقی است.

منابع :
*زهره بختیار
هشتم مارچ ۲۰۱۲
*سایت گنجینه آموزش وپررش