Türkiye’deki Feyli Lurları, Lek kökenli Şeyhbızınlar

Yazar : Bevar Elima

• 

• 

Türkiye’deki Şeyhbızınlı aşireti, Lek kökenli Feyli Lurlarıdırlar ki, ta Safeviler devrinden önce yerleşim yerleri Feyli Luristanı olan Khanekin, Kuy ve Kerkük olmuştur . Sünni ve Şii savaşında yaşadıkları topraklar bu iki düşman Osmanlı ve Safevi devletlerinin savaş alanı ve cephesi oldu. Osmanlı devleti sünni mezhebli kürtleri himayesi altına alıyordu, Lurlar ise Safevilerden yana savaşa girdiler.Muhtemelen osmanlı devleti o bölgedeki Safevi taraftarı Lurların merkezini boşaltmak için Şeyhbızın Lurlarını Kürt aşiretlerinin ortasına ve Türkiyenin merkezi, Ankaranın yakınına sürdü.Belkide toprakraklarını ele geçirebilmek için kürt kabileleri tarafından topraklarını terk etmek zorunda bırakıldılar. Çünkü bu zamanlarda Kürt kabileleri yavaş yavaş hücum ediyorlardı Luristan ve Kürdistan arasındaki Uramanat ın Goran aşiret bölgelerini ele geçirmeside başlıyordu.

Elbette hala bazı Şeyhbızın toplulukları, Lur toprakları olan Hanekin, Kelar ve Kerkük etrafında yaşamaktadırlar.Hemevendlerin komşusu olurlar onlarda Iraktaki Şeyhbızınlar gibi Lur Feyli olup dilleri Kürtçeleşmiş ve Şeyhbızınlar gibi Şia iken zorla (kürtler tarafından) saldırıları sonucu sünnileştirilmiştir.

Şeyhbızınlar Koy ve Kerkük te yaşarlarken Kürt şair Hacı Kadir KOYİ Şeyhbızınların kürt olmadıklarını ve kürtlere benzemediklerini şu şiirinde belirtmiştir;

« Şêx Bizeynî qisey weku Caf e
Xo keramet nîye emîş laf e
Ew weku ême nîn be idrak in
Sahîbî nuxsey gelê çak in »

Şeyhbızınların dilleri Cafa benzer
Kendisinde keramet yoktur buda Laftır
Onlar bizleri(kürtleri) anlayamıyorlar
Nuxse? Sahibi, iyi bir halktır

Şeyhbızınlar öncelikle Botan mıntıkasına yerleşti sonra Osmanlı devletine isyan ettikleri için osmanlı devleti Şeyhbızınların bir kısmını Gaziantep’e sürgün etti. Orada da Kürt isyanları ve Reşvanelerin mezarında Kürtler ve Osmanlı devleti tarafından katledildiler. Halen o cinayet alanı Reşvan kabristanı olarak bilinir. Sonrada Kürtler’in ortasına, Diyarbakır yakınlarına ve Ankara yakınlarındaki Haymana mıntıkasına yerleştirdirildiler.

Bugün daha ziyade Konya, Erzurum ve Kayseri’nin etrafının yaşarlar.
Onlar kendilerini Şeyhbızın ve bazende Lek olarak bilirler.Türk komşuları, Şeyhbızınları Kürmanç (kürt) zanneder ve adlandırırlar. Ama Kürtler Şeyhbızınları anlamaktan acizlerdir. Kürtler Şeyhbızınlara, ve konuştukları dile kürt ve kürtçe demez, Şêxbizinî olarak adlandırlar.
Şeyhbızınların dili, ancak Lurcanın Feyli şivesi(maleki ağzı) dır. Ama birkaç yüzyıldan beri Kürtçe ve Türkçe ile karışmış ve değişmiştir. Ayrıca Şeyhbızınların mezhebi sünni hanefi olarak değişmiştir. Yine de Feyli Lurca’sının kadim özelliklerinin Şeyhbızın dilinde var olduğu âşikardır.
Öyle ki biraz dikkat ile sohbetlerinde bir ek buldum. Lurca’da canlılar için kullanılan یل -yel (kuregel = oğlanlar) çoğul eki hem Feyli Lurca’sında hemde güney Lurca’sında (Bahtiyari, kohguliyeyi) kullanılır. Şeyhbızınlarda bu eki kullanırlar.
Şeyhbızınların türkiyedeki kabileleri; Reşvend, Xevend, merdasi, Badıli, canbegi, Xelikani ve Leki
dir. Zikretmek lazımdır ki İranın osmanlı sınırındaki en önemli eyaleti Luristandı ki Osmanlı belgelerinde doğu sınırında Luristan iklimi sarâhaten gösterilmiştir ki Lurlar belgelerde kaydedilmiştir.

İlginç bir şekilde, Feyli Luristanı ile Osmanlı hükümeti arasındaki ilişkilerde, II. Hüseyin Han Feylinin oğlu Luristan valisi Ali Mardan Khan Feyli’nin, bölgeye şüpheli bir şekilde döndükten sonra, II. Türkiye’de Sivas, Zara (Ümraniyeh) yakınlarındaki alana gömüldü ve Şii Alevilerin Zaza, Türk ve Kürt olduğu bölge halkı tarafından Şii ve yüce olan Zeyn el-Abidin konumuna gömülmüştür

• 

• 

*Türkçe çeviri : Pārsīg ī Šēxbzēnī blogu